Czy zastanawiałaś się kiedyś, jakie mechanizmy psychologiczne stoją za naszymi pragnieniami? Czy to efekt niedoboru, który sprawia, że rzeczy wydają się nam bardziej pożądane, czy może potrzeba kontroli, która kieruje naszą obsesyjną chęcią posiadania?
Pragnienie tego, czego nie możemy mieć, jest powszechne i wpisane w ludzką naturę. Już od najmłodszych lat możemy zaobserwować, że przedmioty czy rzeczy, które ma kolega / koleżanka budzą nasze zainteresowanie bardziej niż własne. Spokojnie możemy to zaobserwować już u kilkuletnich maluchów ( np. zabieranie zabawek w piaskownicy ).
Jest to zjawisko, które fascynuje psychologów i naukowców od dawna. Pragnienie posiadania, w szczególności tego, co jest poza naszym zasięgiem wywołuje cały wachlarz uczuć. Powodów może być wiele, jednak niezaprzeczalny wydaje się fakt, że obiekt pożądania może dać nam poczucie przynależności, szczęścia, satysfakcji, uznania…tu możesz wpisać co tylko zechcesz, bo dla każdego z nas powód będzie inny.
Napewno warto przyjrzeć się poniższym mechanizmom:
- Efekt Niedoboru. Badania psychologiczne dowiodły, że widząc coś rzadkiego lub trudno dostępnego, nasza podświadomość sprawia, że pragniemy tego bardziej. To zjawisko ma swoje korzenie w ewolucji – nasi przodkowie, którzy pragnęli rzadkich źródeł pożywienia, mieli większe szanse na przetrwanie. Im bardziej myślimy, że coś jest niedostępne, tym bardziej się zapieramy i czujemy się zmotywowani, by to mieć. Proste, prawda? Kto nie zna tego ze swojego podwórka?
- Dopamina i nagroda. To budowa biochemiczna naszego mózgu, a w szczególności hormon zwany „hormonem szczęścia”, jest odpowiedzialny za to poczucie. Badania neurobiologiczne wykazały, że dopamina jest wydzielana w większych ilościach, gdy dążymy do czegoś trudno dostępnego. To uczucie nagrody może sprawić, że stajemy się uzależnieni od pragnienia rzeczy niedostępnych.
Ta chemiczna nagroda może prowadzić do uzależnienia, bo zapewnia nam świetne samopoczucie, które chcielibyśmy by trwało jak najdłużej. A kto by nie chciał się czuć fantastycznie przez cały czas? Możemy śmiało porównać to do uzależnienia od narkotyków.
- Wartość rzadkości. Psychologowie wykazali, że rzeczy trudno dostępne są postrzegane jako bardziej cenne niż te, które są powszechne. To dlatego tak często pragniemy rzeczy, które są np. w limitowanej ilości. Dla przykładu kiedy cały czas jesz słodycze ( osobiście uwielbiam, stąd taki przykład ), smakują dobrze ale po pewnym czasie zaczynają tracić tę początkową moc, którą dają. Ale nie jedz słodyczy przez kilka miesięcy, a zobaczysz, że pierwszy słodki gryz będzie o niebo smaczniejszy.
- Psychologia kontroli. Pragniemy tego, co jest poza naszym zasięgiem, ponieważ daje nam to poczucie kontroli nad naszym i często innych, losem. Posiadanie rzeczy trudno dostępnych może sprawić, że czujemy, że mamy większą kontrolę nad życiem i większą sprawczość.
- Zwiększona uwaga. Każdy, kto kiedykolwiek był na diecie, doskonale będzie wiedział na czym to polega. Nieraz złapałam się na tym, że jak odmawiałam sobie słodyczy, lub starałam się ograniczać kalorie, to nie robiłam nic innego tylko szukałam sklepu ze słodyczami i wiecznie zaglądałam do lodówki. Dlatego wiem, że diety nie są dla mnie. Kompletnie.
Kiedy czujemy się w jakiś sposób ograniczeni, coraz bardziej zwracamy uwagę na brak czegoś.
- Poczucie że nas to uszczęśliwi. Wpływają na to reklamy, media – innymi słowy – marketing nieustannie tworząc kolejny „must-have” i zachęcając do jego pragnienia. Tak niestety zostaliśmy uwarunkowani społecznie. Wyrobiono w nas przekonanie, że osiągnięcie naszych pragnień przyniesie nam szczęście. Niezależnie od tego, czy marzymy o majątku na koncie, spełnieniu konkretnego celu, znalezieniu prawdziwej miłości czy zakupie wymarzonego samochodu. Wydaje się, że docierając do tych nieosiągalnych celów, osiągniemy coś, co jest poza zasięgiem. Wierzymy, że osiągnięcie tych marzeń sprawi, że poczujemy coś wyjątkowego, czego doświadczamy tylko przez chwilę. Oczywiście, może pojawić się krótkotrwałe uczucie triumfu. Chwilowe ochy i achy oraz ulotne uczucie satysfakcji, ale szybko przechodzimy do kolejnych pragnień. To wieczne poszukiwanie, próba złagodzenia ciągłego głosu, który nigdy nie zostaje całkowicie zaspokojony.
- Społeczne uznanie. Często pragniemy rzeczy, które inni uważają za wartościowe lub pożądane. Posiadanie czegoś trudno dostępnego może pomóc nam zdobyć uznanie i szacunek innych ludzi. Niestety bardzo często myślimy, że musimy dotrzymać kroku innym, aby nas szanowano, abyśmy się czuli wyjątkowi i ważni. Porównując się z innymi tracimy naszą własną tożsamość. Zagłuszamy nasze własne potrzeby, które w rzeczywistości mogą być zupełnie różne od osób, do których się porównujemy i to jest jak najbardziej okey. Porównywanie pcha nas w stronę niezadowolenia, dlatego, że zawsze znajdzie się ktoś kto będzie posiadał lub robił coś innego niż my.
- Unikanie straty. Według Laureata Nagrody Nobla i psychologa Daniela Kahnemana oraz psychologa matematycznego i poznawczego Amosea Tverskyego niechęć do straty to błąd poznawczy, który dominuje w dużej części naszych zachowań. To całkowicie nieświadomy schemat mentalny, mechanizm obronny, który ma ochronić nas przed utratą czegoś dla nas wartościowego. Jednak często próbując uniknąć ryzyka, podejmujemy zbyt ostrożne decyzje. Prowadzi to do odpuszczania z obawy przed stratą właśnie. Unikanie straty jest jednym z błędów poznawczych, który może prowadzić do podejmowania złych decyzji, po prostu.
- Wyjątkowość, przygoda i projekcja. Chcemy się czuć wyjątkowi i lubimy wyzwania oraz przygody. A przecież dążenie do rzeczy trudno dostępnych może stać się bardzo fascynującą przygodą. Fantazja podsuwa nam wiele ciekawych scenariuszy, jednak często nie mają one nic wspólnego z rzeczywistością. Zaczynamy chcieć żyć zgodnie z projekcją, która najczęściej jest bardzo optymistyczna i kolorowa. Porzucenie tych wizji jest bardzo trudne dlatego gonisz za tym, czego nie możesz mieć
- Zmiana i marzenia. Pojawia się kiedy chcemy zmienić swoje życie lub realizować swoje marzenia, daje nam to motywację do działania. Chcemy tego, czego nie możemy mieć, ze względu na wyzwanie, jakie się z tym wiąże. Jeśli coś czego pragniemy, jest trudne do zdobycia, nasz mózg zakłada, że ma większą wartość. Nie ma to żadnego związku czy jest tak naprawdę czy nie. Pojawia się pragnienie i chcemy je zaspokoić. Koniec kropka.
Nasza codzienność jest pełna bodźców sugerujących nam, że nie jesteśmy wystarczająco dobrzy. Media społecznościowe, lśniące reklamy z pięknymi modelkami promującymi najnowsze trendy – to wszystko wpływa na nasze poczucie wartości. Od najmłodszych lat uczą nas dążyć do osiągnięć, lepszych wyników i kariery. Choć ambicje i cele są ważne, społeczna presja może skłonić nas do dążenia do standardów innych ludzi, a nie naszych własnych ideałów. Ale co by się stało, gdybyśmy mogli to zmienić i przedefiniować swoje życie? Co by się stało, gdybyśmy przestali gonić za rzeczami, które po osiągnięciu ich, okazały się nie tak istotne? To, co uważamy za rzeczywistość, często jest tylko konstrukcją społeczną. Jednak możemy to zmienić, tworząc życie zgodne z naszymi prawdziwymi wartościami. Prawda jest taka, że gdy przestaniemy ulegać wpływowi społecznych oczekiwań narzuconych przez rodzinę, edukację czy religię, nasze możliwości staną się nieograniczone. Możemy kształtować swoje życie według własnych wyobrażeń.
x Daily Basics